Twierdza fortowa przełomu XIX i XX wieku 

Po wybudowaniu w latach 1876-79 mostu kolejowo-drogowego przez Wisłę powstała konieczność fortyfikacyjnego zabezpieczenia przeprawy. Zbiegło się to z wyraźnym ochłodzeniem stosunków między Rzeszą Niemiecką a Rosją. Początkowo planowano ufortyfikowanie 3 głównych wzniesień wokół Basenu Grudziądzkiego: Kępy Strzemięcińskiej, Księżych Gór i Kępy Fortecznej (rekonstrukcja starej cytadeli). W latach 1891-1908 wzniesiono liczne obiekty fortyfikacyjne w tych miejscach a także wypełniono luki w międzypolach.


Linię pierścienia fortów można podzielić na kilka grup:

1. fortyfikacje Kępy Strzemięcińskiej
2. fortyfikacje Południowego Frontu Nizinnego
3. fortyfikacje Gór Księżych
4. fort Dąb
5. fortyfikacje Kępy Fortecznej 

6. inne (ufortyfikowany most kolejowo-drogowy, schron łączności)

W odróżnieniu od innych twierdz pruskich forty grudziądzkie były budowane "oszczędnościowo", nie miały murowanych stoków ani głębokich fos bronionych kaponierami. Było to zresztą zgodne z panującymi wówczas najnowszymi trendami. Fosy były suche, otoczone kratą forteczną, z gęstą siecią drutu kolczastego. Obrona fosy była czołowa ze stanowisk na wale fortecznym. Na szczycie wału umieszczano także charakterystyczne ślimakowe stanowiska obserwacyjne z ocynkowanej blachy. Dużą wagę przykładano do maskowania, forty były praktycznie niewidoczne od przedpola. Głównym typem obiektów były tzw. forty piechoty, zaopatrzone w duży schron główny i wartownie wbudowane w otaczający wał. Jedynie obiekty Księżych Gór ukształtowano na kształt tzw. fortów rozproszonych, typowych dla niemieckiej szkoły fortyfikacyjnej końca XIX wieku. Kluczową rolę w systemie obrony odgrywały umocnienia na Wielkiej Księżej Górze. Był to zdecydowanie najpotężniejszy fort na wschodnich granicach Cesarstwa Niemiec, zaopatrzony w liczne elementy pancerne. Całość systemu obrony twierdzy uzupełniały baterie artylerii , z których dwie (tzw. "półpancerne") były zaopatrzone armaty 105 mm w wieżach zbliżonych do wież okrętowych.

NAZEWNICTWO FORTÓW: Nazwa niemiecka - polska - ew. polska nazwa z okresu międzywojennego


1. Stremotzin - Strzemięcin - Fort Kniaziewicza
2. Stadtwald (Neuhof-West) - Miejski Lasek (Nowy Dwór Zachód) - Fort Chłapowskiego
3. Gatsch (Neuhof-Ost) - Gać (Nowy Dwór Wschód) - Fort Dembińskiego
4. Tusch - Tuszewo - Fort Bema
5. Grosser Pfaffenberg - Wielka Księża Góra - Fort Dąbrowskiego
6. Kleiner Pfaffenberg - Mała Księża Góra - Fort Łukasińskiego
7. Eichenkranz - Dąb (Wieniec Dębowy) - Fort Jabłonowskiego
8. Tarpen - Tarpno - Fort Sowińskiego
9. Tannenrode (Neudorf-Ost) - Świerkocin - Fort Prądzyńskiego
10. Neudorf-West - Nowa Wieś - Fort Dwernickiego
11. Parsken - Parski - Fort Czarneckiego

Dzieło rogowe cytadeli - Fort Kościuszki
Feste Courbière
- Cytadela - Fort Mestwina (Fort Poniatowskiego)

Słupki graniczne

Obiekty garnizonu


    do strony głównej