Dzieła zewnętrzne cytadeli
Na tle innych twierdz epoki uderza nadzwyczaj skromna rozbudowa dzieł zewnętrznych. Potrzebę ufortyfikowania lewego brzegu Wisły dostrzeżono dopiero po oblężeniu przez wojska napoleońskie (gdy wojska oblężnicze wykorzystały lewy brzeg rzeki i Kępę Lubieńską do dotkliwego ostrzału słabiej bronionego zachodniego frontu cytadeli i majdanu). Kilkakrotnie zmieniano plany rozbudowy fortyfikacji lewobrzeżnych opóźniając postęp robót. Dopiero w 1811 roku wybudowano szaniec na Kępie Lubieńskiej. Otrzymał on formę nieregularnego dzieła rogowego. Na skutek zniszczeń dokonywanych przez powodzie narys dzieła był zmieniany przyjmując ostatecznie formę czworobocznej lunety. Dopiero po 1830 roku wybudowano 3 lunety na zewnątrz od wału przeciwpowodziowego. Były to od północy: Luneta Dolna, Krzyżowa i Południowa (Górna). Luneta Dolna i Górna stykały się bezpośrednio z wałem przeciwpowodziowym.
Luneta Górna
Na
prawym brzegu Wisły nie przewidywano początkowo budowy dzieł zewnętrznych.
Biorąc pod uwagę względy bezpieczeństwa wybudowano na zewnątrz cytadeli 5
magazynów prochowych, przewidzianych do wykorzystania podczas pokoju. Po 1812
roku magazyn nr 2, 3 i 4 otoczono wałem ziemnym formując je na kształt lunet.
Szańce nr 3 i 4 były otoczone także fosą, a w narożach czół i barków
umieszczono kaponiery. Magazyn prochowy nr 5 położony bezpośrednio przy wale
słoniczoła był osłonięty niewielkim szańcem.
STAN ZACHOWANIA:
Szaniec na Kępie Lubieńskiej: na
skutek zniszczeń powodziowych nie zachował się.
Luneta Dolna: dobrze zachowany stok wału i fosa (nawodniona). Na majdanie szańca
stoi obecnie budynek nadzoru gospodarki wodnej.
Luneta Górna: dobrze zachowany wał i sucha fosa. Majdan szańca zamieniony
jest w orne pole.
Luneta Krzyżowa: w pewnym oddaleniu od wału, wewnątrz charakterystycznego
"kolanka" drogi biegnącej prostopadle do wału. Dobrze zachowany wał,
a od strony zachodniej i północnej - nawodniona fosa. Na majdanie - budynek
gospodarstwa rolnego.
Magazyn prochowy nr 3: sam budynek nie zachował się. W terenie widoczne są
obwałowania obu czół i wał barkowy lewy oddzielony od czół bezsensownie
przeprutą przez wał nową drogą (niegdyś droga do Nowej Wsi tworzyła
charakterystyczne "kolanko" omijające szaniec).
Szaniec magazynu prochowego nr 3 przepruty nową drogą